Prawa ucznia w szkole

Prawa ucznia w szkole.

Prawa ucznia w polskiej szkole określają w sposób bezpośredni dokumenty: Ustawa o systemie oświaty z 1991, rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 21 maja 2001 r. w sprawie ramowych statutów publicznego przedszkola oraz publicznych szkół, Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 19 kwietnia 1999 r. w sprawie zasad oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania egzaminów i sprawdzianów w szkołach publicznych. Prawa te wynikają z obowiązujących dokumentów międzynarodowych dotyczących praw i wolności człowieka, tj. Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka, Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych, Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, Konwencji o Prawach Dziecka.
Konkretne zapisy dotyczące praw uczniów w szkole winny być, zgodnie z rozporządzeniem ministra edukacji narodowej z dnia 15 lutego 1999 roku w sprawie ramowego statutu publicznej szkoły sześcioletniej i publicznego gimnazjum, zapisane w statucie szkoły.

Szczegółowy katalog praw i obowiązków ucznia określa statut szkoły,
w którym zapisane są prawa ucznia do:

wiedzy o przysługujących prawach oraz środkach, jakie przysługują uczniom w przypadku naruszania ich praw,
właściwego zorganizowania procesu kształcenia,
opieki wychowawczej i warunków zapewniających bezpieczeństwo, ochronę przed wszelkimi formami przemocy fizycznej bądź psychicznej oraz ochronę i poszanowanie jego godności,
korzystania z pomocy stypendialnej, medycznej, socjalnej, psychologicznej i pedagogicznej,
życzliwego, podmiotowego traktowania,
wywoływania imieniem i nazwiskiem, a nie "numerem" z dziennika,
swobody wyrażania myśli, poglądów, sumienia i wyznania (poglądy i opinie kontrowersyjne lub niezgodne z poglądami nauczyciela ni mogą mieć wpływu na okresowe oceny merytoryczne),
swobodnego dostępu na zajęcia lekcyjne (nie powinno się ograniczać tego prawa poprzez wypraszanie ucznia z klasy lub nie wypuszczanie go z sali lekcyjnej, z błahych powodów,
rozwijania zainteresowań,
korzystania z biblioteki szkolnej, stołówki i obiektów sportowych,
sprawiedliwej, obiektywnej, jawnej i uzasadnionej oceny,
pomocy w przypadku trudności w nauce,
nauczania indywidualnego i egzaminów eksternistycznych,
odpowiedniej temperatury w salach lekcyjnych. W przypadku braku możliwości zapewnienia minimalnej temperatury w salach lekcyjnych (+15°C) dyrektor szkoły zawiesza czasowo zajęcia szkolne,
wyboru samorządu klasowego oraz Rady Uczniowskiej,
wpływania na życie szkoły przez działalność samorządów.
uczeń klasy pierwszej, na początku pierwszego semestru, mają prawo do tzw. okresu ochronnego, trwającego dwa pierwsze tygodnie semestru, w których nauczyciel nie ma prawa wystawić uczniowi oceny niedostatecznej,
do odpoczynku w przerwach międzylekcyjnych; na okres przerw świątecznych i ferii nie zadaje się prac domowych

Prawa ucznia w praktyce szkolnej

Prawo do informacji

Masz prawo do wiedzy o przysługujących Ci prawach oraz środkach, jakie przysługują Ci w przypadku ich naruszania. Na władzach szkoły spoczywa więc obowiązek dostarczenia uczniom podstawowych informacji na ten temat, promowanie konwencji o prawach dziecka.

Masz prawo być informowanym z różnych źródeł wyrażających różne koncepcje filozoficzne i różny światopogląd, taka informacja nie może podlegać cenzurze z wyjątkiem koniecznych ograniczeń, np. ze względu na wiek czy zdolności percepcyjne.

Masz prawo do informacji dotyczących Ciebie, np. o zapadających w szkole decyzjach - przeniesienie do innej klasy, oceny, skutki różnych decyzji, kary i nagrody.

Pamiętaj, że:
Prawo do informacji może być ograniczone ze względu m.in. na: poszanowanie praw i reputację innych osób albo dla ochrony bezpieczeństwa lub porządku publicznego.

W praktyce:
- Przepisy oświatowe zobowiązują dyrektora do zapewnienia uczniom możliwości zapoznania się ze statutem. Dokument ten jest jawny, nikt nie może zakazać Ci zapoznania się z nim. Powinieneś być też informowany o środkach, jakie przysługują Ci w przypadku naruszenia twoich praw.
- Szkoła powinna Cię poinformować o podejmowanych w Twojej sprawie decyzjach, np. o przeniesieniu do innej klasy.
- Na Twoją lub rodziców prośbę wystawiona ocena powinna być krótko uzasadniona.
- Masz prawo wiedzieć, jaka będzie ocena okresowa lub roczna. Informacja taka musi być przekazana przez każdego nauczyciela w sposób i w terminie określonym w statucie szkoły.
- Masz prawo poznać kryteria oceniania zachowania oraz wiedzieć, jakie są możliwości odwołania od ustalonej oceny, poprawienia jej lub przystąpienia do egzaminu poprawkowego.

Prawo do nauki

To po prostu stworzenie warunków do nauki dla każdego. Zgodnie z Konstytucją RP: "Każdy ma prawo do nauki. Nauka do 18. roku życia jest obowiązkowa. [...].
Państwo zobowiązane jest do tego, aby nauczanie podstawowe było bezpłatne.

W praktyce:
- Masz zapewniony swobodny dostęp na zajęcia lekcyjne. Zakazane jest ograniczanie tego prawa, np. wyproszenie Cię z klasy lub niewpuszczenie do sali lekcyjnej z jakiegokolwiek powodu.
- Masz prawo do pomocy w nauce, a także do pomocy psychologiczno-pedagogicznej, w tym np. do udziału w zajęciach wyrównawczych.
- Jeśli jesteś zdolny, po spełnieniu określonych warunków, masz prawo do indywidualnego toku lub programu nauki.
- Nikt nie może Ci zabronić zapisania się do organizacji i stowarzyszeń działających na terenie szkoły.

Wolność religii lub przekonań

To możliwość uzewnętrzniania (lub nieujawnienia) przekonań religijnych i światopoglądowych.
Chodzi też o równe traktowanie niezależnie od wyznawanej religii i światopoglądu i tolerancję wobec mniejszości religijnej, kulturowej oraz etnicznej.

Pamiętaj, że:
W myśl standardów międzynarodowych dziecko ma prawo do wolności myśli, sumienia i wyznania, ale rodzicom przysługuje prawo ukierunkowania dziecka i pieczy nad korzystaniem przez nie z przysługującej mu wolności. Ograniczenie uzewnętrzniania wyznania lub przekonań może być wprowadzone ze względu np. na ochronę bezpieczeństwa publicznego, porządku publicznego, zdrowia i moralności, praw i wolności innych osób.

W praktyce:
- Z prawa oświatowego wynika, że uczniowie mogą uczestniczyć w lekcjach religii lub etyki. Te lekcje organizowane są przez szkołę na życzenie rodziców lub uczniów, z tym, że w szkołach średnich uczniowie pełnoletni sami decydują o udziale w nich. Ocena z religii lub etyki jest oceną z przedmiotu nadobowiązkowego, mimo iż jest umieszczona na świadectwie, nie ma wpływu na promocję ucznia do następnej klasy (nie jest też brana pod uwagę podczas obliczania średniej ocen). Nie uczestniczenie w nauce religii lub etyki nie może być powodem dyskryminacji przez kogokolwiek.
- Masz prawo do swobody wyrażania myśli i przekonań, jeśli nie naruszasz tym dobra innych osób.
- Masz prawo chodzić na lekcje religii. Dla osób, które nie chcą w nich uczestniczyć, możliwe jest organizowanie lekcji etyki.
- Nie możesz być zmuszany do uczestniczenia w obrzędach religijnych. Nie można Ci tego również zabronić.

Wolność wypowiedzi i wyrażania opinii

To wolność posiadania i głoszenia bez przeszkód własnych poglądów na każdy temat i w dowolnej formie.

Pamiętaj, że:
Prawo to może zostać ograniczone wobec naruszenia dóbr innych osób, a także np. ze względu na zapobieżenie zakłóceniu porządku lub przestępstwu, ze względu na ochronę zdrowia i moralności.
W większości statutów, w częściach dotyczących uprawnień samorządu uczniowskiego, rady szkoły, rady rodziców zawarte są przepisy dające możliwość złożenia wniosków i opinii dotyczących funkcjonowania szkoły.

W praktyce:
- Masz prawo do wypowiadania opinii na temat programów i metod nauczania oraz spraw ważnych w życiu szkoły, klasy, samorządu.
- Masz prawo do wyrażenia opinii i przedstawienia stanowiska we własnej sprawie (np. w sytuacji konfliktu) lub w sprawie decyzji dotyczących twojego kolegi.
- O ile nie narusza dobra innych osób, możesz wygłaszać kontrowersyjne poglądy i opinie niezgodne z kanonem nauczania. Możesz np. wypowiadać własne sądy i opinie o bohaterach historycznych, literackich. Ale to nie zwalnia cię jednak od znajomości materiału nauczania.
- Poglądy i opinie kontrowersyjne lub niezgodne z poglądami nauczyciela nie mogą mieć wpływu na okresowe oceny merytoryczne.
- Masz prawo do przedstawiania radzie szkoły, radzie pedagogicznej oraz dyrektorowi wniosków i opinii we wszystkich sprawach szkoły, także w dotyczących podstawowych praw uczniów.

Wolność od przemocy fizycznej i psychicznej

To zakaz stosowania jakichkolwiek form przemocy fizycznej (gwarancja nietykalności cielesnej) i nakaz poszanowania twojej godności (m.in. zakaz obrażania, poniżania, wyśmiewania, stosowania presji psychicznej).
Z europejskiej konwencji wynika: Nikt nie może być poddany torturom ani nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu albo karaniu.

Pamiętaj, że:
Nie dotyczy to np. sytuacji wymierzenia klapsa przez rodzica, jeżeli mieści się to w granicach tzw. dopuszczalnego karcenia i nie ma znamion bicia czy znęcania się (takie zachowania zagrożone są sankcjami przewidzianymi w kodeksie karnym).

W praktyce:
- Szkoła musi cię chronić przed wszelkimi formami przemocy fizycznej bądź psychicznej.
- Nauczyciel nie może zwracać się do ciebie w sposób obraźliwy.
- Wszelkie kary, jakie stosuje się w szkole, muszą być zapisane w statucie szkoły i nie mogą naruszać nietykalności osobistej oraz godności ucznia.
- Masz prawo być jednakowo oceniany i traktowany bez względu na wygląd zewnętrzny, status rodzinny, społeczny czy status ucznia (łatka dobry - słaby). - Masz prawo do jednakowego traktowania w sytuacji konfliktu (np. nauczyciel - uczeń), a także masz zawsze prawo dowiedzenia swoich racji.

Prawo do ochrony prywatności

Masz prawo do tajemnicy życia prywatnego i rodzinnego.

W praktyce:
- Szkoła ma prawo wiedzieć tylko tyle o uczniu, np. o jego sytuacji materialnej, ile uczeń i rodzice chcą o tym sami powiedzieć. Wszelkie informacje dotyczące twojego życia prywatnego, np. sytuacji materialnej, stanu zdrowia, wyników testów psychologicznych. Informacje dotyczące rodziny - wykształcenie rodziców, ewentualne problemy, np. alkoholizm, rozwód itd. znane wychowawcy czy innym pracownikom szkoły, nie mogą być rozpowszechniane.
- Nauczyciel nie może upubliczniać Twojego życia prywatnego, rodzinnego i nie może zdradzić tajemnicy korespondencji.

Prawo do ochrony zdrowia

Generalnie chodzi o higieniczne warunki nauki.
Masz prawo do odpoczynku, czasu wolnego, rozrywki i zabawy.

W praktyce:
- Rozkład lekcji powinien być ustalany z uwzględnieniem: równomiernego rozłożenia zajęć w poszczególnych dniach w tygodniu, różnorodności zajęć w każdym dniu, nie łączenia w kilkugodzinne lekcje zajęć z tego samego przedmiotu, z wyjątkiem przedmiotów, których program tego wymaga.
- Nad bezpieczeństwem uczniów w czasie przerw powinni czuwać nauczyciele.
- W klasie powinna być odpowiednia temperatura. W przypadku braku możliwości zapewnienia minimalnej temperatury (+15^o C ) dyrektor szkoły musi zawiesić czasowo zajęcia.

Prawo do odpowiedniego standardu życia

Jeżeli jesteś w trudnej sytuacji materialnej, masz prawo do otrzymywania pomocy materialnej.

W praktyce:
- Pieniądze na ten cel powinien zapewnić organ prowadzący szkołę, np. samorząd.
- Masz prawo do: stypendium socjalnego, zakwaterowania w internacie lub bursie, korzystanie z posiłków w stołówce i do zasiłków losowych.
- Jeżeli jesteś zdolny, masz prawo do stypendium za wyniki w nauce.

Prawa proceduralne

To możliwość dochodzenia swoich praw, czyli m.in. możliwość obrony.

Pamiętaj, że:
W szkole muszą istnieć jasne procedury odwołania od decyzji nauczyciela, dyrektora, rady pedagogicznej.
Prawo oświatowe nie przewiduje jednolitego systemu ochrony praw uczniów, dlatego każda szkoła powinna ustalić swoje własne zasady.

W praktyce:
- Niedopuszczalne jest stosowanie kar nie zapisanych w statucie oraz kar, które w momencie dokonania przewinienia nie były w nim umieszczone.
- Wymierzenie kary bez dania uczniowi możliwości obrony jest naruszeniem prawa do obrony i może być podstawą do uchylenia kary.
- W statucie powinna być zawarta droga prawna odwołania się od wymierzonej kary.
- W przypadku łamania Twoich praw z pomocą rodziców możesz odwołać się od krzywdzącej Ciebie decyzji do organu prowadzącego szkołę (np. samorządu) lub nadzorującego (kuratorium, ministerstwo), a także do sądu (np. skreślenie ucznia z listy jest decyzją administracyjną i przysługuje ci skarga do NSA po ewentualnym negatywnym rozpatrzeniu skargi przez organ nadzorujący, aczkolwiek uczniów objętych obowiązkiem szkolnym lub nauki można jedynie przenieść do innej szkoły).
- Możesz też zwrócić się o pomoc do rzecznika praw obywatelskich lub rzecznika praw dziecka.